هنر و معماري پيش از تاريخ
نخستین آثاری که از انسان ابزارساز بر روي كره زمين به دست آمده، متعلق به حدود 40000 سال قبل ميباشد. از عهد ماقبل تاريخ زندگي بشر با توانايي او در استفاده از مصالح متحول شده است و بر همين اساس است كه تاريخدانان، عرصههاي مختلف را با نامهايي همچون ”عصر سنگ”، “عصر برنز” و مواردی اين چنين نامگذاري كردهاند. مهمترين عامل تفكيك دوران ماقبل تاريخ از دوران تاريخي از دیدگاه هنري اختراع خط است كه بشر توانست تاريخ حیات خويش را بنگارد.
پيش از تاريخ و دورههاي سنگي يا عصر حجر، خود بر سه بخش تقسیمبندي ميشود:
دوران پارينه سنگي
اين دوره از دوره يخبندان شروع و بسته به موقعيت جغرافيايي تا 50000 سال يا 35000 سال و بعضا تا 10000 سال قبل از ميلاد مسيح را به خود اختصاص ميدهد.در اين دوره انسانها به شكار، صيد و جمعآوري آذوقه ميپرداختند و زيستگاههاي ايشان غارها بود. در اين دوران انسان آموخت كه ميتواند از سنگ استفاده كند و استفاده از تبرهاي بادامي شكل يكي از اين موارد است.
مهمترين آثار اين دوره غار لاسكو فرانسه و غار آلتاميرا اسپانيا و مجسمه ونوسویلندورف ميباشند.
در غارلاسكو تصاویر حيواناتي مانند ماموت و گاو وحشي نقاشي شده و براي ترسیم، شكارچي-هنرمند گل اخرای قرمز يا زرد را با چربي مخلوط كرده و از استخواني بجاي قلم مو بهره برده است.
مجسمه ونوس ویلندورف از اتريش بدست آمده و نشان دهنده مفهوم باروري است. جنس آن از آهك و طول آن يازده و نيم سانتيمتر است.
هنرهاي ابتدايي و خصوصيات هنر دوره پارينه سنگي
هنرهاي ابتدايي
نخستين آثار هنري انسان ابتدايي مربوط به حدود 20000 سال پيش است. مهمترين نمونهها نقاشيهاي ديوارهاي غارهای لاسكو و آلتاميرا ميباشند. در اين دوره سيطره كامل طبيعت بر هنر و معماري به وضوح ديده ميشود.
خصوصيات هنر دوره پارينه سنگي
برخورد ناتوراليستي: تصاوير مربوط به چيزهاي واقعي هستند مثل گاو و نه موجودات افسانهاي.
گرايش به توصيف: تصاوير با خود داستاني به همراه دارد مثل داستان شكار و ساير اتفاقات واقعي.
مشاهده گزينشي: هنرمند به قسمتهايي كه از نظرش مهمتر بودند تاكيد ميكرد مثل شاخ گاوها.
توجه به خواص جادويي: هنرمند انتظار داشت تا با توجه به اين تصاوير نيروهاي ماورائي به او كمك كنند تا در شكار و زندگي روزمره موفق شود.
نمونه هاي قابل توجه دوران پارينه سنگي در ايران
نمونههاي قابل توجه دوران پارينهسنگي در ايران
دوران ميان سنگي
دوران ميانسنگي
اين دوره، دوره توسعه فناوري ساخت همراه با شناخت مصالح و بهرهبرداري از سنگ بوده است و تركيبي بودن ابزار را در نمونه هاي اوليه تير و كمان يا داس ميبينيم.
آغاز اين دوره بسته به موقعيت جغرافيايي ميان 20000 تا 8000 سال پيش از ميلاد ميباشد.
مشخصات اصلي دوره ميانسنگي عبارتند از: تلاش براي ذخيره مواد غذايي به صورت انبار كردن گياهان و شكار انتخابي و نیز ابزارهاي پيشرفته تر از دوره پارينه سنگي مثل داس يا تيروكمان.
استقرارهاي دوران پارينه سنگي در ايران
غار خر كرمانشاه
پناهگاه صخرهاي وارواسي كرمانشاه
غار مار روز هوليلان لرستان
غار مارگورگولان سراب
غار كمربند مازنداران
غار كونجي لرستان
دوران نوسنگي و مهمترين ويژگيهاي دوران نوسنگي
دوران نوسنگي
همان عصر كشاورزي است كه انسال سعي كرد از سيطره طبيعت رها شده و كمكم بر محيط زندگي خويش مسلط گردد و به توليد (خوراك، سرپناه و…..) نائل آمد.
مهمترين نقاط تمدني اين دوره خاورميانه است و تا اختراع خط در حدود 3500 ق.م اين دوره ادامه دارد.
مهمترين ويژگيهاي دوران نوسنگي
دسته بندي آثار معماري دوره نئوليتيك
آثار ساده سنگي يا مونوليتيك: شامل تك قطعه سنگهاي عمودي كاشته شده در زمين.
آثار سه سنگي يا تريليته: اين آثار از قرار دادن يك سنگ بزرگ افقي بر روي دو سنگ عمودي تشكيل ميشدند و اولين نمونه پوشش بامها هستند. اين بناها جنبه مذهبي داشتند مانند استون هنج.
آثار درشت سنگی یا مگالیتیک: در واقع ساختمانهای ساخته شده از سنگ هستند. از نمونههای آن نیایشگاه بانو خدای زمین در اسکاندیناوی و خرابههایی در آذربایجان ایران میباشند.
دولمن: سهسنگيهاي اروپا ميباشند كه بدون استفاده از ملات بر روي هم قرارگرفتهاند. اين بناها مقبره يا خانه مردگان بودهاند.
استونهنج: بناي سنگي مدور در سالزبري انگلستان و متعلق به 1650 ق.م ميباشد. اين بنا داراي كاربري رصدخانه و معبد بوده است.
سكونتگاه ها: اولين سكونتگاههاي ساخته شده توسط انسان از سنگ بودند بعنوان نمونه اسكارا پري در اسكاتلند. اما بعدها انسان توانست گل را به خشت مبدل ساخته و خانهها را بسازد.
اریحا يا جريكو: از اولين سرزمينهايي است كه كشاورزي و يكجانشيني را تجربه كرده است و امروز در فلسطين قرار دارد. اریحا ديوارهايي به ارتفاع 3 تا 9 متر و خندقي عريض و سنگي به دور شهر دارد كه نشان از نوعي معماري د‍ژسازانه دارد. ساکنین اریحا جمجمههای پدرانشان را با پلاستر پوشانده و در خانه های خود جمع میکردند که این نقطه آغازین کانسپچوال آرت میباشد.
چتل هويوك: مجموعهاي است واقع در آناتولي تركيه و متعلق به 7500 ق.م تا 6500 ق.م است. اين شهر هيچ خيابان يا كوچهاي ندارد. خانههاي خشتي به يكديگر چسبيده و رفتوآمد به درون خانهها از بامها صورت ميپذيرد. اين گونه خانهسازي داراي اين امتياز بود كه ساختمانها حائل يكديگر و مستحكمتر از خانه هاي تك ايستا بودند و در مقابل مهاجمين امنيت بيشتري داشتند.
مشرق زمین، دروازه تمدنها
هنر و معماری هند
تمدن هند
تمدن هند
نخستين نمونه فرهنگ بزرگ هند را در هزارهي سوم پش از ميلاد در اطراف دره سند ميتوان يافت كه مهمترين آثار آن عبارتند از شهرهاي “موهنجودارو” ، “هاراپا”، “چانهودارو” و “مهرگره” در پاكستان امروزي.
هنر هند تا ورود اقوام آريايي يعني در حدود 1800 سال پيش از ميلاد به صورت ممتد ادامه داشت. هنر و تمدن هند از قرن ششم قبل از ميلاد به يك هنر مذهبي تحت تاثير دو دين بزرگ آيين بودا و آیین هندو قرار گرفت.
موهنجودارو يا شهر مردگان
موهنجودارو يا شهر مردگان
اين شهر مربوط به هزاره چهارم و سوم پيش از ميلاد در درهي رود سند و پنجاب پاكستان امروزي است و به سبب طرح شهرسازي مدرن و كم نظيرش به مانهاتن عصر برنز مشهور است.
ويژگيهاي مهم تمدن موهنجودارو عبارتند از:
ارگ شهر: در بخش غربي شهر و روي تپهاي مصنوعي با ارتفاع 4 متر از سطح زمين واقع است.
حمام شهر: حمام موهنجودارو داراي استخري است كه ديوارهي داخلي آن با آجر و ملات ساروج ساخته شده بوده است. اين ديوار روي قشري از آسفالت به ضخامت 5/2 سانتيمتر قرار دارد و كف استخر تدريجا به طرف مجراي فاضلاب شيب دارد.
انبار غله: از تاسيسات ديگر شهري است كه داراي سقف چوبي بوده است.
سالن شهر: مشتمل بر 20 ستون است و احتمالا به عنوان دفتر مركزي مورد استفاده بوده است.
خانههاي مسكوني: ساختمانهاي منازل موهنجودارو دو اصل را دارا بودند: امنيت و آسايش.
براي رفت و آمد راحتتر، درهای منازل در گذرگاههاي فرعي باز شده و نور و هوا از حيات خلوتها تامين میشد. اين خانه ها دو طبقهاند و چاههاي آجري و كانالهاي فاضلاب دارند.
از ديگر هسته هاي قديمي دره ايندوس است كه با آنكه 600 كيلومتر با موهنجودارو فاصله دارد اما در اصول با هم اشتراك دارند.
شهر هاراپا نيز مانند موهنجودارو به دو قسمت كوچكتر و بلندتر غربي ارگ و قسمت بزرگتر مسكوني يا شهر پايين در قسمت شهري تقسيم ميشود.
از مهمترين بناهاي موجود در شهر هاراپا، سيلوي هاراپا است و ممتازترين بخش ارگ يا قلعه است.
تنديسهايي نيز در اين شهر يافت شده كه مشهورترين آنها پيكره ارابهران است كه شبيه آثار ناتوراليستي يوناني ميباشند.
تعامل فرهنگ و معماري ايران و هند
از دوره زمامداري پادشاه “آشوكا” در هند، وي تاثير زيادي از فرهنگ و هنر هخامنشي پذيرفت و نمونههاي اين تاثير را در آثار زير مشاهده ميكنيم:
غارهای آجانتا: شامل 33 زيارتگاه بوده كه در دل كوه در فاصله سالهاي قرن دوم تا ششم ميلادي حجاري شدهاند.
سرستون سارانات: نشان ملي هند ميباشد و سرستوني است سنگي با سه مجسمه شير و نقش چهار حيوان و پايه زنگولهاي كه کاملا برگرفته از سرستونهاي تخت جمشيد ميباشد.
نقش نمادها در هنر و معماري هند
هنر هند هنري اسطورهاي و مملو از نمادها و خدايان اسطورهاي است. مهمترين خدايان هندو برهما، ویشنو و شيوا ميباشند.
برهما خداي تولد، ویشنو خداي نگهدارنده حيات و شيوا خداي مرگ است.يونيكورن، درختمقدس، چرخقانون، چشمسوم و ماندالا همگي از كهنالگوهاي هندي هستند.
ماندالا به معني دايره جدولي است در اديان بودا و هندو براي تمركز بر خويشتن. در طرحهاي ماندالا دايره نماد جهان بالا و مربع نماد جهان خاكي است. ساخت الگوي مربع و شبكه شطرنجي شهري در هند برگرفته از الگوي ماندالا ميباشد.
نقش نمادها در هنر و معماري هند
هنر هند هنري اسطورهاي و مملو از نمادها و خدايان اسطورهاي است. مهمترين خدايان هندو برهما، ویشنو و شيوا ميباشند.
برهما خداي تولد، ویشنو خداي نگهدارنده حيات و شيوا خداي مرگ است.
يونيكورن، درخت مقدس، چرخقانون، چشمسوم و ماندالا همگي از كهنالگوهاي هندي هستند.
ماندالا به معني دايره جدولي است در اديان بودا و هندو براي تمركز بر خويشتن. در طرحهاي ماندالا دايره نماد جهان بالا و مربع نماد جهان خاكي است. ساخت الگوي مربع و شبكه شطرنجي شهري در هند برگرفته از الگوي ماندالا ميباشد.
معابد بودايي
معابد بودايي
عصر بودايي و ودايي در هند با تولد بودا در قرن ششم پيش از ميلاد شروع ميشود و با گرايش آشوكا پادشاه هندوستان در قرن سوم پيش از ميلاد، آيين بودا به قدرت ميرسد.
آشوكا اولين كسي است كه در هند از سنگ براي مقاصد ساختماني استفاده كرد و كاخ سارانات را ساخت. از مهمترين آثار معماري بودايي ميتوان به معابد غاری كه در واقع مقبره هستند مانند معابد غاری آجانتا و نيز به استوپا اشاره نمود.
استوپا
يك معبد بودايي است كه بر فراز گور يك پارساي بودايي با پلاني دايرهای شكل و گنبدي نيمكرهاي از سنگ يا آجر ساخته ميشدند.
بر روي گنبد، فضاي مربع شكل محصوري به نام هارميكا توسط نردههاي سنگي ساخته شده و دكلي در وسط آن قرار ميگيرد. همچنين دروازههايي نيز به نام تورانا براي ورود به محوطه استوپا وجود دارند. در ميان استوپاهاي هندي بارهوت كهنترين، امراواتي زيباترين و سانچي معروفترين ميباشند.
استوپا در ساير كشورهاي بودايي جهان مانند پاكستان يا اندونزي (معبد بوربودور) نيز ديده ميشود.
از ديگر بناهاي بودايي چايتيا كه تالار اجتماعات بودائيان و نيز ويهارا كه ديرهاي بودائيان ميباشند را ميتوان نام برد.
آيين هندو و معابد آن
يكي از اديان بسيار قديمي هند است كه با سه هزار سال ديرينگي و چندخدايي 80% جمعيت هند پيرو این دين ميباشند.اين آيين از حدود قرن دوم ميلادي به اوج خود رسيد و شاهكارترين آثار معماري هندوان معابد مربوط به اين آيين ميباشند كه بيشتر شبيه پيكرتراشياند تا معماری. معماري معابد هندي يك تالار دسته جمعي نيست بلكه جايگاه خداست.
معبد ویشنو، معبد خاجوراهو، معبد موكتشوار و معبد آكشاردام بزرگترين معابد هندوها در جهان هستند كه همگي بصورت هرم بر روي ماندالا ساخته شده اند.
آيين چین و معابد آن
آيين جین و معابد آن آيين جین نيز يكي از آيين هاي هند مي باشد كه مفاهيم مشتركي با هندوئيسم و آيين بودايي دارد.
معابد معروف اين آيين ویملا، تیجپالا و آدیناتا ميباشند. معابدي با پلان مربعي شكل هستند و همگي داراي سلسله مراتب فضاي معماري دروازه، ايوان و برج ميباشند.
معماري هند در دوران اسلامي
معماري هند در دوران اسلامي تاج محل:آرامگاهي زيبا و با شكوه است كه از روي ساخت مقبره كه از سنتهاي معماري ايراني است الگو گرفته است. بنايي است از سنگ مرمر سفيد با گنبدي دو پوسته و آمرودي شكل (گلابي شكل). معمار بنا در متون قديمي عيسي¬خان شيرازي و در متون جديد استاد احمد لاهوري كه هر دو ايراني بودند ذكر شده و آنچه مسلم است خط ثلت كتيبه¬هاي تاج محل اثر امانت خان شيرازي مي¬باشد. منار قطب در دهلي و مسجد جامع دهلي كه بزرگ¬ترين مسجد هند مي¬باشد. مسجد حاج علي در بمبئي (مومباي). قصر چهار محله يا چومحله در شهر حيدرآباد هند.
بازگشت به خبرها
